Tại lễ trao giải MTV Movie Awards năm 2006, giải thưởng “Nụ hôn đẹp nhất” đã thuộc về hai diễn viên chính trong bộ phim “Brokeback Mountain” của đạo diễn Lý An, một bộ phim tình cảm có đề tài về tình yêu đồng giới (tạm dịch là “Chuyện tình sau núi”). Với những ai đã thưởng thức tác phẩm tuyệt vời này thì chắc hẳn đây không phải là sự ngạc nhiên đáng kể bởi trong mắt nhiều người, bộ phim được coi là “một kiệt tác hay nhất về đồng giới”. Phỏng theo truyện ngắn của tác giả E.Annie Proulx đã từng đoạt giải Pulitzer, đạo diễn Lý An đã không phụ lòng mong mỏi của những người yêu tác phẩm văn học cũng như người yêu điện ảnh, cho ra đời đứa con tinh thần gây ấn tượng mạnh với cả giới phê bình phim cũng như khán giả. Gặt hái được nhiều thành công ở nhiều liên hoan phim lớn nhưng điều mà người ta nhớ nhất ở “Chuyện tình sau núi” có lẽ là giải “Nụ hôn đẹp nhất” bởi những cảm xúc mà bộ phim mang lại. Nó vượt qua cả giới hạn về tính dục, về chuyện tình đồng tính, nó khiến người xem chỉ thấy hai trái tim đồng điệu khao khát yêu thương nhưng lại không bao giờ đến được với nhau. Ngọn núi có hai trái tim Truyện phim kể về mối tình ở miền tây Hoa Kỳ trải dài qua ba thập niên 60, 70 và 80 của thế kỷ XX, giữa hai chàng cao bồi Ennis del Mar và Jack Twist khi họ mới vừa chạm ngưỡng tuổi đôi mươi. Cả hai nhận công việc chăn cừu thuê cho một chủ trang trại tại vùng núi Brokeback, Wyoming. Ennis và Jack được xây dựng cùng chung một hoàn cảnh phải xa gia đình, không người thân thích, tự thân lập thân. Họ gặp nhau, tâm tình và cảm thông với những vất vả mà cả hai cùng phải đương đầu. Thế rồi, điều gì đến cũng đã đến. Năm 1963, trong cái giá lạnh căm căm giữa vùng rừng núi, tuyết rơi dày đặc và cuộc sống tách biệt với bên ngoài, tình cảm giữa họ nảy nở không gì ngăn cản được. Người này đã tìm thấy ở người kia một điểm tựa, hoàn toàn khác biệt với những người khác. Nhưng bởi quá nhiều kì thị, cả hai đã không thể đến với nhau, dù mỗi người đều có những khát khao vô cùng mãnh liệt. Họ đã lập gia đình, đã có những đứa con, để rồi, kéo dài suốt 20 năm sau đó là những dằn vặt, nhớ nhung, mong đợi, ngậm ngùi cho tới khi cuối cùng, cái chết đã chia lìa họ. Lý giải cho sự hấp dẫn của “Chuyện tình sau núi”, đầu tiên, có lẽ là hình tượng hai nhân vật chính. Người ta thấy hình ảnh những anh chàng cao bồi vạm vỡ, rắn rỏi, kiên cường với đôi bốt cao, sơ mi và quần jean cùng chiếc mũ kiêu ngạo biểu tượng của sự mạnh mẽ - cưỡi trên những con ngựa khỏe mạnh rong ruổi khắp vùng rừng núi. Đó là một Ennis thẳng thắn, tính tình thật như đếm, luôn bị ám ảnh bởi sự cố hữu và bảo thủ của người cha, nên không bao giờ dám thừa nhận giới tính thật của mình. Những tưởng tượng của Ennis về tình đồng giới chỉ luôn là hình ảnh cha anh đã đánh chết một người đàn ông đồng tính nhiều năm trước. Nỗi lo sợ bị kì thị, bị ghẻ lạnh và khinh thường ăn sâu vào trong tiềm thức của Ennis -  như là lời anh khẳng định từ đoạn đầu phim “tôi không phải là thằng bóng” - đến nỗi, đôi khi, nó biến anh thành kẻ hèn nhát trong mối tình của hai người. Ngược lại với Ennis, Jack lại là một người đầy khát khao, luôn muốn chứng tỏ tình yêu của mình và khẳng định mình. Không quá tự hào nhưng tự tin, Jack là người bộc lộ tình cảm đầu tiên với Ennis khi hai người ở với nhau trên núi. Cũng sau đó, nhiều năm, chính Jack đã chủ động gặp Ennis và mong muốn hai người có thể đến được với nhau. Và cũng chính Jack đã một mình đến biên giới Mexico, nơi có các “Call boy” như lời đồn thổi, lựa chọn được sống “đúng là mình”, khẳng định giới tính thật, con người thật của mình. Họ, như âm và dương, rõ ràng một người níu - một người đẩy, nhưng không hiểu sao lại hút vào nhau sâu sắc và gắn kết đến vậy. Có lẽ, cái hoang dại, cái dữ dội của miền Tây nước Mỹ đã kéo họ lại với nhau, trên ngọn núi chỉ có hai người. Những ngày nắng đẹp, họ cùng nhau thong dong trên lưng ngựa chăm sóc bầy cừu và ngắm cảnh núi rừng. Những ngày mưa tuyết lạnh giá, họ chia nhau chiếc chăn mỏng, ấp vào nhau để cảm nhận hơi ấm từ nhau. Không, đây không còn là một tình yêu giữa hai người đàn ông. Cũng không cần biết họ là gì, họ là ai, chỉ cần biết có hai con người và hai trái tim đơn độc ngập những xúc cảm mãnh liệt, khao khát sẻ chia và cảm thông. Hai trái tim hòa cùng một nhịp trong không gian chỉ của riêng họ, không phố thị ồn ào, không bon chen ganh ghét hay phán xét, chỉ có tiếng của tự nhiên - của gió - của núi đồi. Là tình yêu giữa con người với con người. Tình yêu không lời Nếu để ý, ta sẽ thấy tuyệt nhiên không có một lời Yêu nào được thốt ra từ môi Ennis hay Jack bởi một khi đã Yêu, người ta không thiếu gì cách để thổ lộ tình cảm của mình với người còn lại. Trong “Chuyện tình sau núi”, ấy là những cách khiến khán giả phải thổn thức, phải đau, phải muốn xé toạc màn ảnh, nhào tới, níu hai người lại với nhau và hét vào mặt họ rằng họ đang yêu nhau đến cuồng dại. Nhưng vì không thể nên người ta lại ngồi đó, lặng đi lắng nghe tiếng trái tim mình rộn lên vì vui, buồn, bỏng cháy và tiếc nuối. Tiếc cho Ennis mất đi tình yêu bởi sự dè dặt đến mức khó chịu và tiếc cho Jack mất đi tình yêu bởi đã quá Yêu mà không nỡ giằng níu người yêu. Đầu tiên, là cảnh hai chàng cao bồi trẻ chia tay nhau sau thời gian dài trên núi Brokeback. Đây, có thể nói, là đoạn chia tay nhạt nhẽo nhất giữa các cặp đôi yêu nhau mà ta từng thấy. Không ôm, không bắt tay, thậm chí không buồn nhìn thẳng vào mắt nhau, ai đi đường nấy. Nhưng ngay sau đó, là ánh mắt trìu mến của Jack nhìn Ennis qua gương chiếu hậu của xe … Là cái nôn khan và tiếng nức nở của Ennis khi xe Jack đã đi khỏi tầm mắt anh. Lần chia tay này là sự dồn nén cảm xúc trong Ennis nhiều nhất bởi người phải che giấu mới thật sự là người cảm nhận nỗi đau lớn nhất. Thế rồi, 4 năm sau, khi gặp lại, chính Ennis là người đã kéo Jack lại, chính anh đã phải nói rằng cái nôn khan năm ấy khiến anh tưởng anh ăn phải cái gì thiu nhưng một năm sau anh mới hiểu ra, đáng lẽ anh không nên để mất Jack. Ấy là lúc Ennis giữ chặt Jack trong vòng tay mình, là lúc nụ hôn được trao cho nhau, khăng khít, nồng cháy như thỏa nỗi nhớ nhung và khao khát bấy lâu nay.   Lần thứ hai, khi thấm thoắt 20 năm đã trôi qua, vào khoảng đầu những năm 1980, họ lại gặp lại nhau. Con cái đã trưởng thành, Ennis và vợ đã li dị, Jack muốn một cuộc sống riêng cho hai người chứ không chỉ ở Brokeback, anh cũng sẵn sàng li dị vợ nhưng Ennis từ chối. Jack quyết định đi tới biên giới Mexico còn Ennis thì chỉ thể hiện tình yêu của mình một cách yếu ớt bằng sự ghen tuông vu vơ. Lúc này, Jack, bằng tất cả những thương yêu dành cho Ennis, đã phải thốt lên “Ước gì tôi có thể bỏ được cậu”. Đó chẳng phải là một lời Yêu quá đỗi đớn đau hay sao? Lần thứ ba, là lần dằn vặt trong hoài niệm của Ennis khi anh nghe tin Jack đã qua đời bởi một vụ tai nạn xe. Ennis tới nhà Jack và cái mà anh tìm thấy, có lẽ chính là tình yêu mà anh né tránh bấy lâu nay. Đó là hai chiếc áo của anh và Jack đã mặc trong lần họ đánh nhau trên núi Brokeback có thấm máu của hai người. Thì ra Jack vẫn treo chúng ở đó, lồng áo của mình ra ngoài áo của Ennis, trên cùng một cái mắc, như là mong muốn hai người vẫn mãi bên nhau. Ennis ôm lấy hai chiếc áo … Lureen, vợ của Jack đã nói rằng Jack muốn tro của mình được rải khắp Brokeback vì đó là nơi anh hạnh phúc nhất đời mình. Cha Jack, dù phải chịu đựng sự thật rằng con là người đồng tính, nhưng vẫn cho Ennis biết Jack rất hay nhắc tới anh, hứa hẹn sẽ đưa anh về phụ việc sửa nhà và hai đứa sẽ sống chung với nhau … Tất cả chỉ khiến cho Ennis càng ân hận và đau đớn tột cùng vì sự e dè sợ sệt của mình. Còn gì đẹp hơn khi lời Yêu được Jack thể hiện qua việc giữ gìn hai chiếc áo, cùng nhau, suốt 20 năm!    Lần thứ tư, cũng là lần cuối cùng, người ta thấy cũng là hai chiếc áo ấy, nhưng được treo trong tủ của Ennis và ngược lại với Jack, Ennis treo áo Jack vào trong áo của mình, tay áo lồng vào tay áo mình. Và anh khóc … Và lời mà anh thốt ra lúc này … cũng không phải một từ Yêu nhưng nó chắc chắn gồm rất nhiều Yêu trong đó… “Jack… tôi xin thề…” Có phải Ennis muốn nói “tôi xin thề là tôi chỉ yêu cậu” không? Không ai trả lời được, nhưng tất cả đều mong giá mà Ennis đã thể hiện tình yêu ấy sớm hơn chút nữa, bởi dường như đây là điều mà ai cũng hiểu, chỉ mình Ennis là cố tình né tránh suốt bao năm mà thôi. Chiếc áo Ennis khoác ra bên ngoài áo của Jack có lẽ chính là mong muốn anh sẽ che chở cho Jack, một tuyên ngôn tình yêu không phải bằng lời. “Chuyện tình sau núi” bằng vào ngôn ngữ điện ảnh dịu dàng, với âm hưởng của những khúc guitar ngọt ngào lúc trầm lúc bổng đã đi vào lòng người xem một cách không cầu kì như thế, nhưng đủ cả cay đắng ngọt bùi, đủ cả những nụ cười và những giọt nước mắt. Health Ledger, diễn viên trong vai Ennis đã qua đời vào năm 2008. Dù có một quãng đời ngắn ngủi song những vai diễn anh để lại cho Điện ảnh là vô giá, trong đó, chính là một Ennis tràn ngập nhớ thương và nỗi buồn mênh mang của một tình yêu đầy tiếc nuối.

Mùa thu năm 1979, trên chuyến xe bus từ quảng trường République tới quảng trường Bastille, Paris, một thanh niên người Bỉ đột nhiên quyết định viết cuốn sách đầu tiên của đời mình. Nhiều năm sau, khi trở thành nhà văn nổi tiếng, anh vẫn còn nhớ rõ câu văn mở đầu cuốn sách ấy: "Tình cờ tôi khám phá ra trò chơi cờ vua." Đó là nhà văn, nhà làm phim, nhiếp ảnh gia Jean-Philippe Toussaint với tiểu thuyết đầu tay không xuất bản có tên gọi Cờ vua.   Câu chuyện trở thành nhà văn của Toussaint cũng là một khám phá tình cờ. Hồi đó, niềm đam mê duy nhất của ông là điện ảnh. Trong cuốn Những bộ phim của đời tôi, đạo diễn điện ảnh nổi tiếng của phong trào Làn sóng mới là François Truffaut đã khuyên những người trẻ nuôi mộng làm phim nếu không đủ nguồn lực thì viết sách, chuyển kịch bản thành sách. Cùng thời gian đọc cuốn sách của Truffaut, Toussaint đã đọc tiểu thuyết Tội ác và trừng phạt của Dostoïevski. Tác phẩm của Dostoïevski đã để lại trong ông những cảm xúc mạnh mẽ và ngay sau đó một tháng, trên chuyến xe bus mùa thu Paris, Toussaint bắt đầu quyết định viết văn, và viết mãi cho đến bây giờ. (1)  Tiểu thuyết Cờ vua được Toussaint viết đi viết lại trong 5 năm, với 9 phiên bản khác nhau, là những thử nghiệm văn chương sáng tạo, dịch chuyển từ ngôi kể chuyện thứ nhất sang thứ ba, từ thì hiện tại sang thì quá khứ. Tuy không xuất bản chính thức nhưng tiểu thuyết này là một chìa khóa quan trọng để mở lối vào những tiểu thuyết khác sau này của Toussaint, đặc biệt là tác phẩm Buồng tắm, ra mắt năm 1985 tại nhà xuất bản Minuit.  Sự thành công của Buồng tắm đã chính thức giúp Toussaint đặt chân vào lĩnh vực văn chương, xuất bản hàng loạt tác phẩm nổi tiếng, giành nhiều giải thưởng và được dịch ra nhiều thứ tiếng trên thế giới. Thực hiện nhiều triển lãm về nhiếp ảnh, viết kịch bản và làm phim nhưng Toussaint vẫn được biết đến nhiều hơn ở vai trò nhà văn. Ông chia sẻ trên đài France Culture rằng, dù điện ảnh là tình yêu đầu, nhưng về sau, càng đọc, càng viết ông càng yêu văn chương, càng cảm thấy đây chính là niềm đam mê đích thực.   Toussaint và các tác giả của Nhà xuất bản Minuit  Nhà xuất bản Minuit là nơi cho ra đời các tác phẩm nổi tiếng của nhà văn Samuel Beckett từ năm 1951. Đặc biệt, vào năm 1953, khi vở kịch Trong khi chờ Godot của Beckett xuất hiện trên sân khấu và tạo nên tiếng vang cũng là lúc Alain Robbe-Grillet, người gây chú ý bởi bài viết về vở kịch này trên tạp chí Phê bình, cho ra mắt tác phẩm đầu tay Những cục tẩy. Robbe-Grillet làm nên tiền đề của phong trào Tiểu thuyết mới và biến nhà xuất bản Minuit trở thành cái nôi của phong trào văn chương này. (2)  Xuất hiện sau hơn 30 năm tại nhà xuất bản Minuit, Jean-Philippe Toussaint khẳng định Beckett là người có ảnh hưởng sâu sắc nhất tới sự nghiệp văn chương của mình và chia sẻ những đồng tình với lý thuyết về Tiểu thuyết mới của Robbe-Grillet. Tuy nhiên, ở những tác phẩm sau những năm 2000, Toussaint đã nỗ lực đi ra khỏi cái bóng lớn của Beckett (3). Đối với Robbe-Grillet, Toussaint cho rằng việc xây dựng nhân vật trong tác phẩm của mình có sự khác biệt với người đặt nền móng cho phong trào Tiểu thuyết mới. Theo Toussaint, vẫn cần phải giữ lại những yếu tố lãng mạn của tiểu thuyết và việc Robbe-Grillet triệt tiêu tính con người của nhân vật sẽ làm mất đi cảm xúc, mất đi sợi dây giao cảm giữa người viết và người đọc. (4)  Văn chương của Toussaint là một dòng chảy không ngừng, khi mỗi tác phẩm mới ra đời, là một lần ông để cho nhân vật của mình nỗ lực rời khỏi không gian khép kín để mở cửa với thế giới. Cờ vua và La Clé USB của Toussaint là hai tác phẩm được viết cách nhau 40 năm, từ khi lần đầu tiên Toussaint lúng túng gõ bằng hai đầu ngón tay trên chiếc máy chữ cũ, đến thời của hiện tại, khi ông ghi lại những câu văn của mình trên điện thoại smartphone vì ông phải đi bộ và di chuyển nhiều.   Cờ vua là một tác phẩm kể về hai người đấu cờ với nhau trong một thế giới khép kín, tách biệt với hiện thực, một tác phẩm trừu tượng về một cuộc đời trừu tượng. Một thế giới khép kín, trong tiếng Pháp là "un huis clos" còn là tên một vở kịch của Jean-Paul Sartre, là biểu tượng của Chủ nghĩa hiện sinh, một phong trào văn chương của Pháp đầu thế kỷ 20, nơi con người được định nghĩa, được xác định bởi hành động của họ. Cờ vua là chìa khóa để mở ra tác phẩm Buồng tắm của Toussaint.   Chuyển động và bất động trong tác phẩm Buồng tắm Buồng tắm được mở đầu bằng lời đề từ trích dẫn định lý của Pythagore:"Trong một tam giác vuông, bình phương của cạnh huyền bằng tổng bình phương hai cạnh góc vuông." Cấu trúc tiểu thuyết chia làm 3 phần với tên gọi: Paris, Cạnh huyền, Paris tương ứng với câu chuyện về một thanh niên trẻ ở Paris một ngày quyết định sống trong buồng tắm, rời Paris đi nghỉ ở Venise, quay trở về buồng tắm. Nếu vẽ một tam giác vuông tương ứng, ta có thể thấy trạng thái của cạnh huyền ở phân cảnh nhân vật có sự di chuyển là trạng thái cheo leo hơn trạng thái cân bằng của hai cạnh góc vuông còn lại.    Trong tác phẩm này, Toussaint viết: "[...] tôi trần tình với Edmondsson là có lẽ không được lành mạnh cho lắm khi, hai mươi bảy tuổi đầu, sắp sang hai mươi chín, mà lại sống co mình về bồn. Tôi phải liều, [...] liều xâm phạm sự tĩnh tại trong cuộc đời trừu tượng của mình để mà. Tôi bỏ lửng câu." Nhân vật của Buồng tắm đã suy tư về việc sẽ liều mình đi ra khỏi vùng an toàn của mình để làm gì, câu nói ấy, dù được nhắc đến ở cả phần đầu và phần kết trong tiểu thuyết thì vẫn là một câu nói bỏ lửng.     Đồng thời, việc để nhân vật đọc cuốn Suy tưởng của Pascal và trích dẫn lời của Pascal trong tiểu thuyết, Toussaint chia sẻ một tư tưởng của triết gia này thông qua tiểu thuyết là: "Mọi bất hạnh của loài người đều đến từ một điều duy nhất, đó là không biết cách ngồi yên lặng trong một căn phòng."  Xây dựng hình ảnh một người thu mình trong thế giới riêng, một mặt, tác giả đề cao trạng thái yên tĩnh của con người trong một không gian, mặt khác, tác giả lại để nhân vật của mình trăn trở về sự bất động của mình. Chuyển động và bất động, được nhắc đến xuyên suốt trong tiểu thuyết Buồng tắm, cũng là một đề tài quen thuộc trong các tác phẩm của Toussaint sau này.  Trong Buồng tắm, xen giữa những đoạn văn với giọng kể trung tính về những câu chuyện phi lý hoặc tầm phào của nhân vật, những đoạn văn tác giả viết về chuyển động và bất động đều là rất đẹp, đáng nhớ và gợi mở nhiều suy ngẫm như: đoạn văn có hai cách ngắm mưa, đoạn văn nhân vật ngồi trên tàu đi Venise cảm nhận về sự chuyển động bên ngoài và sự chuyển động bên trong, đoạn văn khi nhân vật dùng tất cả mọi sức lực của mình để bất động thì lại cảm thấy sự chuyển động đang chảy bên trong mình.   Nhưng hay nhất vẫn là đoạn tác giả dùng hội họa và cờ vua để nói về chuyển động và bất động:   "Tôi thích tranh Mondrian ở sự bất động. Không họa sĩ nào tiệm cận bất động gần tới độ ấy. Bất động không có nghĩa vắng chuyển động, mà là vắng toàn bộ viễn cảnh chuyển động, bằng với cái chết. Hội họa, nhìn chung, không bao giờ bất động. Giống như trong cờ vua, bất động của hội họa thì động. Mỗi bức tranh, uy lực bất động là một tiềm lực chuyển động. Còn ở Mondrian, bất động là bất động. Có lẽ Edmondsson thấy Mondrian chán òm là vì thế. Tôi thì lại được ông trấn an."  Trong đoạn văn này, Toussaint nhắc đến trò chơi cờ vua, thực chất, đây là một mảnh ghép có liên quan đến tác phẩm Cờ vua. Có một chi tiết nhỏ trong Buồng tắm dẫn đến Cờ vua thông qua một cái tên. Nhân vật họa sĩ đến sơn tường trong Buồng tắm tên là Kabrowinskigần giống với Koronskis tên nhân vật chính trong tiểu thuyết Cờ vua, người đã dành cả đêm để chơi cờ trong một căn phòng phía sau quán café. Khi Koronskis tìm được cách thắng trong ván cờ tưởng chừng mình sắp thua, anh thốt lên rằng: "Tôi đã hiểu rõ hơn sự chuyển động của uy lực bất động." (5)   Trên bàn cờ, mỗi quân cờ đứng yên nhưng bản thân sự bất động của nó có ẩn chứa một khả năng, một uy lực của sự chuyển động. Điều này gợi lên sự liên tưởng về một người khi đang đứng yên hoặc ở trong một thế giới khép kín, không có nghĩa là đã chết mà bên trong họ vẫn ẩn chứa một tiềm năng chuyển động, một khả năng đi ra khỏi vị trí của mình, thậm chí đôi khi, có thể như quân cờ trên bàn cờ của Koronskis, giành phần thắng trong ván cờ tưởng đã sắp thua. Nhưng sự chuyển động đó, như trong đoạn văn đã trích bên trên, người đó cần phải liều mình trước những rủi ro khi ra khỏi trạng thái đứng yên: "Tôi cần phải liều xâm phạm sự tĩnh tại trong cuộc đời trừu tượng của mình để mà." Toussaint để bỏ lửng câu nói của nhân vật, có lẽ để mỗi người đọc tự điền vào vế sau của mình.   Ta cũng có thể tìm kiếm câu trả lời cho nhân vật của tác phẩm khi lần theo dấu vết của một cái tên nữa trong Buồng tắm. Hãy để ý đến cái tên Eigenschaften mà nhân vật chính bịa ra khi được hỏi tên tại Đại sứ quán Áo. Eigenschaften trong tiếng Đức nghĩa là "phẩm chất" nằm trong tiêu đề tiểu thuyết nổi tiếng Người đàn ông không có phẩm chất của nhà văn Robert Musil. Ulrich trong tác phẩm của Musil được cho là có nhiều điểm tương đồng với nhân vật chính của Buồng tắm, đã quyết định nghỉ ngơi trong một năm để tìm kiếm những khả năng tiềm ẩn bên trong mình. (6)  Toussaint trong một cuộc trả lời phỏng vấn năm 2005 chia sẻ, nếu là người kết thúc câu nói bỏ lửng trên, ông sẽ nói rằng: "Tôi cần phải liều xâm phạm sự tĩnh tại trong cuộc đời trừu tượng của mình để mà nói về tôi, nói về hiện tại, về thời đại của mình. Đó cũng chính là điều mà tôi đã không ngừng làm sau đó." (7)  Cái nhìn trong văn chương của Toussaint  Buồng tắm là tiểu thuyết đầu tay của Toussaint, nơi dấu ấn của Beckett vẫn còn in đậm trong phong cách, nên cấu trúc nối điểm mở đầu và kết thúc của tác phẩm thành một vòng tròn khiến người đọc liên tưởng tới cuốn sách đầu tay Molloy tại nhà xuất bản Minuit năm 1951 của Beckett. Trong tác phẩm Molloy, Beckett sử dụng lối viết xây dựng một thông điệp liên tục được loại bỏ, khẳng định cùng lúc với phủ định, như câu văn dưới đây: "Nửa đêm. Mưa quất mạnh vào cửa kính. Không phải nửa đêm.Trời không mưa." Thông điệp chuyển động hay đứng yên, thu mình lại trong thế giới khép kín hay đi ra khỏi vùng tĩnh lặng cũng trở đi trở lại trong tác phẩm Buồng tắm của Toussaint.   Nhân vật tôi là người suy tư nhiều hơn chuyển động và hành động. Ngược lại, Edmondsson hành động nhiều hơn nhưng ta hầu như không biết đến suy tư của cô. Hai nhân vật này gắn bó với nhau bằng một mối quan hệ kỳ lạ nơi họ không cảm được nhau nhưng họ không rời xa nhau. Cách xây dựng hai nhân vật có tính cách đối lập như thể bù trừ cho nhau khiến ta liên tưởng tới truyện ngắn Kino của Haruki Murakami, nơi Murakami xây dựng nên nhân vật Kino và Kamita là hai mảnh ghép yếu đuối và mạnh mẽ, như thể lý trí của Kamita là phần Kino mong ước có được. Trở lại với Buồng tắm, "tôi" và Edmondsson là hai nhân vật tách rời nhưng cũng có thể là hai mảnh ghép của cùng một con người. Đây chỉ là một cách hiểu trong vô vàn cách hiểu về tác phẩm.   Buồng tắm không chỉ là bàn về sự bất động và chuyển động, mà còn viết về cái nhìn, nơi mỗi một ánh mắt nhìn thực chất là một ánh sáng soi rọi vào một thế giới khép kín. Theo thuyết hiện sinh của Jean-Paul Sartre, “người là một kẻ bị nhìn bởi người khác”, “tha nhân là kẻ nhìn tôi”, do đó “sống là thấy mình bị nhìn”. Cái tôi của một con người sẽ được tạo nên bởi việc anh ta nhìn thế giới, anh ta nhìn bản thân và anh ta bị/được nhìn bởi tha nhân. Nhân vật tôi trong Buồng tắm cảm thấy khó chịu khi cảm thấy ánh mắt của Edmondsson lúc nào cũng đặt lên mình. Một người khi chủ động mở cửa không gian riêng tư với thế giới, nếu cảm nhận được tha nhân chiếu ánh mắt tới, thì đó là ánh sáng. Còn khi người đó chỉ muốn được tĩnh lặng, thì ánh mắt của người khác nhìn mình sẽ chỉ mang lại cảm giác tiêu cực và bất an. Ngoài viết về cảm giác nhân vật tôi bị Edmondsson nhìn, Toussaint cũng viết nhiều đoạn văn để nhân vật nhìn ngắm chính mình trong gương và nhìn ra cuộc sống bên ngoài bằng thế giới quan riêng mình. Mỗi cái nhìn, dù hướng nội hay hướng ngoại, vẫn thường mang đến những câu hỏi về ý nghĩa của sự tồn tại trong đời sống này.   Nhân vật trong Buồng tắm được xây dựng theo lối viết của phong trào Tiểu thuyết mới, không rõ ràng về danh tính, nguồn gốc, mờ nhạt trong tính cách, mơ hồ trong công việc. Nhưng Toussaint đã đi ngược lại thuyết xây dựng nhân vật của Robbe-Grillet, là để cho nhân vật tôi có chiều sâu của suy tư, những quan sát tinh tế, hiểu biết về nghệ thuật, dù luôn cảm thấy cô đơn, buồn bã, lạc lõng trong cuộc đời. Những đặc điểm này đã khiến người đọc có sự kết nối và cảm được nhân vật.    Hình ảnh nhân vật vào một buổi sáng thức giấc thấy một ngày mới đến như biển đen vô tận dâng lên sau đôi mắt nhắm nghiền đã để lại một xúc cảm buồn khó phai. Được mệnh danh là nhà văn của sự tối giản, nhưng văn chương Toussaint vẫn đầy tinh tế, không chỉ gợi mở nhiều cách đọc khác nhau, nhiều liên tưởng khác nhau, mà còn mang đến xúc cảm cho người đọc.   Là một nghệ sĩ thị giác, làm việc với nhiếp ảnh và điện ảnh, Toussaint rất chú trọng đến cái nhìn. Toussaint luôn tìm cách chọn lọc những từ ngữ gợi lên nhiều hình ảnh liên tưởng trong tâm trí người đọc. Ông nói rằng, văn chương rất giàu có, văn chương chính là một bộ môn nghệ thuật hoàn chỉnh. Là nhà văn sống ở trong thời hiện tại cùng với sự phát triển của khoa học công nghệ, Toussaint mang tư duy của nhà văn đương đại, đã làm những thí nghiệm quan sát sự kết nối giữa miêu tả của nhà văn với não của người đọc. Trong triển lãm về nhiếp ảnh thực hiện tại bảo tàng Louvre năm 2012, ông đã thực hiện những bức ảnh chụp, những video ghi lại não của mình và của mọi người trong khi đọc. (8)   Toussaint đặc biệt quan tâm đến cái nhìn về thế giới hôm nay. Khác với thời của Robbe-Grillet, khi câu chuyện bắt đầu là Cục tẩy, Bức mành, thì câu chuyện của Toussaint là Ti vi, Máy ảnh, USB. Đặc biệt tác phẩm La Clé USB xuất bản năm 2019 của Toussaint khai thác đề tài về big data, bitcoin, blockchain. Ông đã được giới phê bình đánh giá một gạch nối quan trọng trong việc kế thừa những di sản của thế hệ trước, tạo nên một bản sắc mới, một diện mạo mới cho Tiểu thuyết mới, mà người ta gọi là Mới của Tiểu thuyết mới. Toussaint chia sẻ rằng, nhìn thế giới bằng con mắt đương đại để là để giữ cho văn chương không ngừng lại. (9)  Dẫn nguồn:   (1) Ngày đầu tiên khi tôi bắt đầu viết, Jean-Philippe Toussaint: http://www.bon-a-tirer.com/volume1/jpt.html  (2) Website của Nhà xuất bản Minuit:   http://www.leseditionsdeminuit.fr/unepage-historique-historique-1-1-0-1.html  (3) J.-Ph., "Phỏng vấn với Michèle Ammouche-Kremers", trong cuốn Jeunes auteurs de Minuit, Michèle Ammouche-Kremers et Henk Hillenaar Eds., Amsterdam, Atlanta, Rodopi, CRIN 27, 1994.   (4) Gặp gỡ với Jean-Philippe Toussaint:   https://www.lesinrocks.com/actu/rencontre-avec-jean-philippe-toussaint-132478-25-09-2009/   (5) Tác phẩm Cờ vua của Jean-Philippe Toussaint viết từ năm 1979 đến 1984.  (6) Musil et Toussaint, en congé de la vie, Joachim Unseld, Le Monde, 2005.   (7)  Un roman minimaliste? Phỏng vấn Jean-Philippe Toussaint thực hiện bởi Laurent Demoulin tại Bruxelles năm 2005.   (8) và (9) Jean-Philippe Toussaint trên France Culture:  https://www.franceculture.fr/emissions/voix-nue/jean-philippe-toussaint-toute-mon-imagination-est-visuelle  https://www.franceculture.fr/emissions/linvite-culture/jean-philippe-toussaint * Những trích đoạn từ tác phẩm Buồng tắm của Jean-Philippe Toussaint sử dụng trong bài viết do Hồ Thanh Vân dịch, Nhã Nam & NXB Hội Nhà Văn, năm 2021. 

Thế giới tranh tượng của Điềm Phùng Thị là không gian biến tấu đầy ngẫu hứng và lôi cuốn của những khối mềm, khối cứng, của trò chơi ánh sáng, của bảng màu, của đường nét và của chất liệu không giới hạn. Tác phẩm và tên tuổi nhà điêu khắc Điềm Phùng Thị được giới nghệ sỹ và bình luận nghệ thuật thế giới đánh giá cao với một phong cách điêu khắc lạ lùng, rất riêng, rất hiện đại, song hành một hơi thở phương Đông, đậm Huế, nơi chất chứa sâu thẳm những nỗi niềm, những suy tư, những kí ức về quê hương. Điềm Phùng Thị, người phụ nữ gốc Huế xinh đẹp, là nữ điêu khắc gia Việt Nam gần như duy nhất đã rạng danh ở hải ngoại, là tên tuổi lớn của nền điêu khắc thế giới, được từ điển Larousse vinh danh như một tài năng lớn của nghệ thuật thế kỷ XX. Bà cũng là người phụ nữ Việt Nam đầu tiên được mời làm Viện Sỹ Viện Hàn Lâm Khoa Học - Văn Nghệ Châu Âu. RFi Tiếng Việt phỏng vấn chị Đinh Thi Hoài Trai, giám đốc Bảo Tàng Mỹ Thuật Huế. ********** RFI : Trung Tâm Nghệ Thuật Điềm Phùng Thị tại Huế (dưới sự quản lý của Bảo Tàng Mỹ Thuật tỉnh Thừa Thiên Huế) là một trong những điểm dừng chân không thể bỏ qua của du khách yêu nghệ thuật mỗi lần đến Huế. Chị có thể cho biết rõ hơn về điều này được không ? Đinh Thi Hoài Trai : Nữ điêu khắc gia Điềm Phùng Thị, tên thật là Phùng Thị Cúc. Sau gần 50 năm sinh sống và hoạt động nghệ thuật ở Pháp, với tình yêu quê hương đất nước và mong muốn góp phần phát triển nền nghệ thuật nước nhà, nghệ sỹ Điềm Phùng Thị đã trở về quê hương sinh sống và tiếp tục sáng tác. Bà đã cùng lãnh đạo thành phố Huế thành lập Trung Tâm Nghệ Thuật Điềm Phùng Thị, và đã trao tặng công trình, tài sản nghệ thuật của mình cho quê hương. Trung Tâm Nghệ Thuật Điềm Phùng Thị hiện tại tọa lạc tại số 17 Lê Lợi, thành phố Huế, thuộc Bảo Tàng Mỹ Thuật Huế quản lý. Nơi đây hiện đang trưng bày và lưu giữ, phát huy nghệ thuật gần 400 tác phẩm, tranh tượng của nghệ sỹ Điềm Phùng Thị. Với vị trí rất là đẹp và thuận lợi cho khách tham quan cùng với sự kết hợp hài hòa với giải pháp trưng bày mỹ thuật, với nội dung trưng bày trong một tòa nhà kiến trúc Pháp và vườn tượng ở không gian mở bên dòng sông Hương thơ mộng. Đó là điểm rất hấp dẫn du khách và công chúng yêu nghệ thuật, có thể thưởng lãm và chiêm nghiệm những công trình sáng tạo nghệ thuật của bà một cách tối ưu nhất. Công chúng và du khách khi đến đây, biết đến tâm hồn của một nghệ sỹ lớn, một người phụ nữ Việt Nam sống xa xứ mà luôn hướng về quê hương đất nước, để rồi cuối cùng tìm về cội nguồn và cống hiến toàn bộ « những gì mà tôi đều gửi vào trong tượng cho tổ quốc thân yêu ». Và thế hệ hôm nay và mai sau, đặc biệt là Bảo Tàng Mỹ Thuật Huế, tiếp bước sẽ mãi trân trọng, tri ân, tưởng nhớ đến tấm lòng và công lao to lớn của người nghệ sỹ. Và tiếp tục giữ gìn, cũng như quảng bá các công trình nghệ thuật của bà đến với công chúng và bạn bè quốc tế, đáp ứng tấm lòng và kỳ vọng của bà. Như theo bà : « Khi sáng tác, tôi đã hạnh phúc, đã đau khổ. Tác phẩm điêu khắc đó bây giờ không còn thuộc về tôi nữa. Tôi trao nó cho các bạn, hoặc đúng hơn, tôi trao tôi cho các bạn ». RFI : Như chúng ta đã biết, không gian nghệ thuật của nữ điêu khắc gia xứ Huế này, có một phong cách không thể lẫn vào đâu được, ngay cả cái tên Điềm Phùng Thị cũng vậy, chị có thể cho biết tại sao bà mang nghệ danh này không ? Đinh Thi Hoài Trai : Nhà điêu khắc Điềm Phùng Thị tên thật là Phùng Thị Cúc, sinh năm 1920 tại làng Châu Ê, ngoại thành Huế, trong một gia đình quan lại gốc Hà Tĩnh, mẹ là người Huế. Bà qua đời vào năm 2002 tại Huế, sống và làm việc nhiều năm tại Pháp và là nha sỹ trước khi cống hiến trọn đời cho nghệ thuật điêu khắc. Tại Pháp, bà đã kết hôn với nha sỹ, là đồng nghiệp, đó là ông Bửu Điềm, và bút danh Điềm Phùng Thị ra đời từ đó. Theo người Pháp thì tên phải đặt trước họ, và người phụ nữ khi đã lập gia đình thì phải lấy tên chồng. Điềm Phùng Thị, Điềm là tên chồng, Phùng Thị là họ gốc của bà. Đó là ý nghĩa của bút danh Điềm Phùng Thị. RFI : Là một nha sỹ được đào tạo tại Pháp, đến tuổi 40 bà bẻ lái sang một con đường vốn rất « kén chọn người », nhất là đối với phụ nữ trong nghệ thuật điêu khắc. Theo chị, điều gì đã khiến nha sỹ Phùng Thị Cúc trở thành một nữ điêu khắc gia tài năng Điềm Phùng Thị ? Đinh Thi Hoài Trai : Bước vào nghệ thuật tạo hình ở tuổi 40, một điều rất đặc biệt ở nhà điêu khắc Điềm Phùng Thị, cái tuổi bước qua tuổi thanh xuân để trở về với những chiêm nghiệm và tĩnh lặng của một đời người, nhưng nghệ sỹ Điềm Phùng Thị đã khiến giới tạo hình thế giới rất bất ngờ, ngạc nhiên bởi từ lĩnh vực là một tiến sỹ, bác sỹ nha khoa sang một lĩnh vực như mình đã trao đổi, đó là lĩnh vực rất là kén chọn, đặc biệt là đối với phụ nữ. Người thầy dạy điêu khắc đầu tiên của bà tại Paris là ông Volti. Từ năm 1960 bà đã bắt đầu sáng tác. Bà đã từ bỏ công việc là một bác sỹ nha khoa tại Pháp để đi vào nghệ thuật điêu khắc. Bà đã từng cho biết lý do đến với lĩnh vực này : « Đó là đầu những năm 60, chiến tranh ở quê nhà diễn ra rất là ác liệt, cái cảnh chết chóc được truyền hình chiếu đi chiếu lại làm cho đầu óc ai cũng căng thẳng. Để giữ thăng bằng, tôi đi học võ, học làm đồ gốm để thoát ra khỏi sự chật hẹp của cái miệng, của nghề răng. Một hôm tôi đi ngang qua một cái xưởng nặn đất sét, thì tôi dừng lại đó, rồi không đi đâu khác nữa. Hình như có một sức hút nam châm thu hút tôi, giữ tôi lại. Tôi không xác định được là tôi tìm đến với điêu khắc, hay là điêu khắc đã chọn tôi ». Và đó là một quyết định rất táo bạo, đã làm thay đổi cuộc đời bà. Trải qua rất nhiều thăng trầm, khi đang ở trong nước và sau khi tốt nghiệp nha khoa năm 1946, bà sang Pháp để chữa bệnh và tiếp tục học để trở thành tiến sỹ. Đó là một cuộc đời với bao nhiêu cố gắng, nỗ lực trong quá trình học tập và phấn đấu để trở thành một bác sỹ, một tiến sỹ. Nhưng bà đã để lại tất cả phía sau để đến với điêu khắc vì một khắc khoải với quê hương. Đó là quê hương đang đau khổ, đang chìm trong chiến tranh. Và bà đã nhìn thấy nghệ thuật có thể giúp bà cất lên tiếng nói vì quê hương. Qua lĩnh vực nghệ thuật, bà có thể thể hiện được những trăn trở, những băn khoăn, những bồi hồi của bản thân mình, là một người con của quê hương đối với tổ quốc khi xa quê hương. Và bà cũng tự tin để thay đổi chính mình vì không thể suốt đời chỉ sống trong « ba mươi sáu cái răng trong miệng ». Bà khát khao muốn làm một điều gì đó để lòng tự tôn dân tộc được lên tiếng bằng nghệ thuật, và bằng chính nhân cách của bà. RFI : Những tác phẩm điêu khắc của nghệ sỹ Điềm Phùng Thị rất độc đáo, lạ lùng và phá cách. Cho đến thời điểm này, những thập niên đầu thế kỷ 21, chúng vẫn không bị « lỗi mốt » và nằm trong những xu hướng điêu khắc đương đại thế giới. Theo chị, điều gì đã làm nên « ngôn ngữ điêu khắc » Điềm Phùng Thị độc lạ như thế ? Đinh Thi Hoài Trai : Nghệ sỹ Điềm Phùng Thị nổi tiếng và rạng danh với sự độc đáo, đó là bảy mẫu tự mang tên Điềm Phùng Thị. Bảy mẫu tự này được hoàn chỉnh qua một quá trình suy tư, tìm tòi. Những mẫu tự đó tất nhiên có sự thừa kế, đó là sự cắt bỏ những dư thừa của những giai đoạn trước để tìm ra bảy mẫu tự mang tên của mình. Các mẫu tự của bà cũng như các tác phẩm nghệ thuật của bà luôn khiến người xem rất là thích thú bởi khả năng tạo tác tuyệt vời đi cùng với tâm hồn của người nghệ sỹ, thể hiện những tâm tư, những băn khoăn của mình qua tác phẩm. Và bà không giới hạn một chất liệu cố định nào cho sáng tác cả. Bà thử nghiệm và sử dụng rất là nhiều chất liệu khác nhau kết hợp trong các tác phẩm của mình như bằng gỗ, composite, đá, đồng, nhôm, ngọc, thạch cao, vân vân… Nhưng cái điều độc đáo nhất làm nên đặc trưng rất riêng của Điềm Phùng Thị, đó là sự linh hoạt, linh động. Các tác phẩm của bà có thể biến hóa rất là kỳ diệu và thần kỳ trong các vật liệu, kích thước và cả trong cấu trúc. Các tác phẩm của bà được công chúng đón nhận rất rộng rãi, đã đi vào cuộc sống rất tự nhiên như hơi thở của mỗi chúng ta vậy. Đặc biệt là các tác phẩm của bà có thể đặt bất kỳ ở nơi đâu, trong một không gian rộng mở, phối hợp với thiên nhiên hay trong vườn nhà, trong phòng làm việc, trong gia đình hoặc có thể là trên bàn thờ hay sử dụng cho các tượng đài tưởng niệm, lăng mộ cho những người đã nằm xuống. Hiện tại, ngôn ngữ điêu khắc Điềm Phùng Thị ngoài việc được trưng bày, quảng bá và giới thiệu các tác phẩm và công trình nghệ thuật của bà để lại, thì Bảo Tàng Mỹ Thuật Huế cũng thường xuyên tổ chức các hoạt động ứng dụng, sáng tạo với 7 mô đun, ký tự nghệ thuật Điềm Phùng Thị cho các em học sinh. Tức là các em sử dụng 7 mô đun này thỏa sức sắp đặt như các trò chơi ghép hình, để các em có khả năng tư duy cũng như thể hiện được năng khiếu nghệ thuật trong lĩnh vực ứng dụng, sáng tạo 7 mô đun, ký tự nghệ thuật Điềm Phùng Thị. Và Điềm Phùng Thị đã từng cho rằng hội họa và điêu khắc không phải luôn luôn là cái món trang trí, và nếu có phải là trang trí đi chăng nữa, nó cũng phải phản ánh một tâm hồn, một dân tộc, một thời đại. Thì có lẽ chăng vì vậy những tác phẩm và nghệ thuật Điềm Phùng Thị vẫn không « lỗi mốt » và luôn nằm trong những xu hướng điêu khắc đương đại thế giới. RFI : Với 38 tác phẩm điêu khắc mang tên bà, được dựng trên khắp nước Pháp, hàng chục cuộc triển lãm tiếng tăm mang tầm quốc tế và sự vinh danh lớn lao mà thế giới đã dành cho, nữ điêu khắc gia Điềm Phùng Thị đã miệt mài sáng tạo bằng bàn tay và trái tim của một phụ nữ Việt Nam, bà chính là « chiếc cầu nối Đông Tây trong một cuộc hội thoại siêu ngôn ngữ ». Chị có thể giới thiệu sơ qua một trong số tác phẩm nổi tiếng của bà dựa trên tinh thần này ? Đinh Thi Hoài Trai : Điềm Phùng Thị được nổi danh là nhờ tính chất của các công trình, tác phẩm của bà để lại. Những công trình này là nơi giao điểm của hai thế giới : Đông Nam Châu Á nơi mà bà sinh trưởng và phương Tây nơi mà bà được đào tạo và phát triển tài năng. Hai cái ảnh hưởng đó, nó đã hỗ trợ cho nhau và quyện lại vào nhau trong mọi tác phẩm của bà. Trong lời tự sự của mình, bà đã nói rằng « Tôi là người Việt Nam, hấp thụ sâu sắc nền văn hóa Việt Nam. Cái tâm hồn Việt Nam của tôi, nó được phát triển trong môi trường văn hóa Pháp. Được sự giúp đỡ của phương tiện, và kỹ thuật hiện đại của phương Tây, do đó tác phẩm của tôi chắc chắn chịu ảnh hưởng của hai nền văn hóa ». Và nhà thơ Tố Hữu cũng đã có nhận định như thế này : « Tôi thật lòng bàng hoàng và nhận những cảm xúc vừa trừu tượng, vừa cụ thể về cuộc sống và con người với muôn vàn vẻ đẹp kỳ diệu của một nghệ thuật : vừa bác học, vừa dân gian, vừa có tính nhân loại, cả đông cả tây. Điềm Phùng Thị có thể được xem là một tạo hóa trong lĩnh vực điêu khắc, mở ra những chân trời mới không những cho nghệ thuật mà cho cả lĩnh vực tư duy ». Rất là nhiều tác phẩm đã thể hiện trong quá trình sáng tác của nhà điêu khắc Điềm Phùng Thị như là Văn Miếu, Sự Im Lặng Vĩ Đại, cũng như là Tượng Đài Hoa Sen đang ở Val-de-Marne, Pháp. Thì đó là những tác phẩm thể hiện được nhìn nhận « như là chiếc cầu nối Đông Tây trong một cuộc hội thoại siêu ngôn ngữ ». RFI Tiếng Việt xin trân trọng cảm ơn chị Đinh Thi Hoài Trai.

Những người yêu thể loại phim kinh dị hẳn sẽ không thể không nhắc tới “The Others”, tạm dịch là “Kẻ xâm nhập”, bộ phim của điện ảnh Hoa Kỳ do đạo diễn kiêm biên kịch có hai dòng máu Tây Ban Nha và Chilê, Alejandro Amenábar nhào nặn. Bộ phim ra đời vào năm 2001 thật sự gây chấn động giới phê bình lẫn khán giả trên toàn thế giới. Nó được liệt vào danh sách phim kinh dị hay nhất năm 2001 và thập niên 2000, đồng thời đạt doanh thu hơn 200 triệu USD, gấp 12 lần số vốn bỏ ra ban đầu. Không những thế, bộ phim còn gặt hái được vô vàn giải thưởng Điện ảnh danh giá, trong đó, phải kể đến giải “Phim hay nhất” tại mùa giải Goya lần thứ 16, trở thành tác phẩm hoàn toàn bằng tiếng Anh đầu tiên thắng giải này trong lịch sử giải thưởng điện ảnh Tây Ban Nha. Alejandro Amenábar thường đạo diễn các kịch bản do mình sáng tác, có lẽ vì thế mà hầu hết các tác phẩm của ông đều vô cùng thành công, mang những đặc điểm riêng khó lẫn, để lại trong lòng khán giả rất nhiều dấu ấn mạnh mẽ, mà “The others” là một ví dụ điển hình. Không phải thuộc kiểu kinh dị dọa người rẻ tiền, bộ phim là một tác phẩm nghệ thuật thực sự được nhiều nhà phê bình xếp vào hàng kinh điển. Nó là những khái niệm bất ngờ về cõi Âm - Dương, là những ẩn dụ sâu xa về cái chết và định nghĩa khác về những hồn ma. Thông qua bộ phim, cái cách mà Amenábar lý giải về hồn ma bỗng trở nên thấu đáo và ám ảnh kì lạ.    Sự cô độc - sát thủ thầm lặng Truyện phim kể về Grace, một người phụ nữ Anh chuẩn mực, sống cùng hai con nhỏ là Anna và Nicolas trong tòa biệt thự cổ trên một hòn đảo hoang vắng của nước Anh vào những năm cuối Chiến tranh thế giới thứ hai, khoảng năm 1945. Amenábar đã tạo nên một gia đình với biết bao những chi tiết có một không hai để chuẩn bị cho tất cả những kì bí xảy ra sau đó. Anna và Nicolas, hai con của Grace, bị một chứng bệnh lạ lùng, đó là dị dứng với ánh sáng mặt trời. Vì vậy mà Grace luôn phải giữ lũ trẻ trong bóng tối. Cô luôn có một chùm chìa khóa lớn ở bên mình, chỉ để mở và khóa cánh cửa của những phòng họ sẽ đi tới. Tất cả các cửa đã mở ra thì phải khóa lại ngay sau đó. Tất cả đều sinh hoạt dưới ánh đèn dầu tù mù, lúc nào cũng mờ ảo nửa sáng nửa tối như sắp xảy ra chuyện gì kinh khủng. Chồng của Grace tham gia chiến trận và đã bặt tăm từ lâu. Một mình cô ở trong ngôi biệt thự cũ kĩ, lạc lõng, cô độc với nỗi lo sợ các con sẽ bị tổn thương. Người đàn bà nào có thể chịu đựng nổi điều đó, một mình?  Trong thế giới phim kinh dị, phụ nữ và trẻ em thường là mục tiêu của những thế lực hắc ám rình rập, đe dọa. Cũng vì thế, khi phái yếu là nhân vật chính thì người xem càng rùng mình sợ hãi và lo lắng cho họ, đặc biệt là trong hoàn cảnh mà Grace bị đặt vào, cô phải chiến đấu trong đơn độc. Vừa phải chăm sóc gia đình, vừa nhớ chồng da diết, băn khoăn về sự biến mất của anh … Grace mệt mỏi, căng thẳng, kiệt quệ cả về thể xác lẫn tinh thần. Đó là tất cả những gì Amenábar đặt ra để cho câu chuyện chính của phim bắt đầu.   Những vị khách không mời Grace tỉnh giấc với một cơn đau nửa đầu và phát hiện ra những người giúp việc trong nhà bỗng biến mất, cả ngôi biệt thự chỉ còn lại ba mẹ con. Truyện phim trở nên đáng xem hơn khi ba người giúp việc mới xuất hiện vào một buổi sáng sương mù dày đặc. Họ mang theo những bí mật và những hành động khó hiểu khiến Grace dấy lên nghi ngờ. Cùng lúc này, nhiều hiện tượng kì lạ xảy ra. Anna vẽ ra bức tranh gồm bốn người, một người đàn ông, một người đàn bà, một cậu bé tên là Victor và một bà già mù. Cô bé khẳng định nhìn thấy tất cả họ trong nhà và Victor luôn tranh giành phòng với mình. Grace không chấp nhận những câu chuyện ấy và hăm dọa con hãy dừng nói dối. Hai mẹ con bỗng chốc có mâu thuẫn gay gắt, cùng với cơn đau nửa đầu khủng khiếp, Grace luôn cau có với Anna một cách vô lí. Thế nhưng, tiếng dương cầm vang lên trong căn phòng trống trải do chính tay Grace đã khóa kín khiến cô cảm thấy vô cùng sợ hãi. Bản thân Grace cũng có lúc nhìn thấy bà già mù ẩn hiện trên gương mặt của Anna. Cô giằng giật bà ta, bắt phải trả lại con gái cho mình nhưng hóa ra cô lại đang dày vò chính Anna và làm cho cô bé bị thương. Grace bắt đầu tin vào việc ngôi nhà không chí có mình họ.   Những hiện tượng ghê rợn, những tiếng bước chân và giọng nói của những kẻ lạ mặt trong căn biệt thự cũ quá nhiều phòng trống, lời kể của bé Anna về những nhân vật đáng sợ, những hành động quái gở của ba người giúp việc … Tất cả đã khiến cho bộ phim được bao trùm bởi bầu không khí kinh dị đến dựng tóc gáy.   Tài tình là, tác giả kịch bản kiêm đạo diễn Amenábar đã liên tục tạo nên những chi tiết làm cho khán giả tin rằng sự bí ẩn và hiểm nguy với ba mẹ con đến từ ba người giúp việc mới. Một bà trông trẻ kiêm quản gia nghiêm nghị, một ông già làm vườn lúc nào cũng lừ lừ và một cô giúp việc nhà bị câm thường xuyên trao đổi với nhau những lời thoại khó hiểu. Đến lúc ông già làm vườn che giấu những tấm bia mộ trong vườn và bị Anna cùng Nicolas phát hiện đó chính là bia mộ của họ thì tất cả dường như vỡ bung ra. Chính Grace đã nhìn thấy bức ảnh chụp xác của họ trong cuốn sổ “chết chóc” mà cô tìm thấy trong kho ảnh cũ của biệt thự.   Nhưng nếu thật sự đó là cái kết của phim thì “The others” hẳn đã không có gì đặc biệt. Kẻ xâm nhập thật sự Cú twist kinh điển làm nên cái TẦM của tác phẩm điện ảnh đặc biệt này chính là nằm ở trường đoạn cuối của phim. Nó thay đổi hoàn toàn suy nghĩ và phán đoán của người xem ngay từ đầu, để rồi, người ta đã phải thốt lên “Alejandro Amenábar đủ kiên nhẫn để sáng tạo một không gian u ám và mộng mị, cùng với diễn xuất của Nicole Kidman, đã thành công trong việc thuyết phục chúng ta rằng cô là một người bình thường trước nhiều tình huống kinh khủng mà cô gặp phải”. Trường đoạn cuối này, khán giả như ngạt thở khi những chi tiết đáng sợ ngày càng dồn dập, để rồi hé lộ sự thật về thân phận tất cả các nhân vật khiến mọi thứ vỡ òa. Một buổi sáng, những tấm rèm cửa bỗng biến mất, Grace vô cùng hoảng sợ, lo lắng hai con của cô sẽ bị thiêu rụi bởi ánh nắng mặt trời nhưng bất ngờ là bọn trẻ không bị sao cả. Ba người giúp việc mới đã cho Grace biết sự thật họ là những hồn ma đã từng sống trong căn biệt thự này nhiều năm trước và Grace cùng hai con nhỏ cũng chính là những hồn ma. Vì quá căng thẳng bởi áp lực chăm sóc các con, một mình chịu đựng sự cô độc và quá nhung nhớ người chồng mất tích của mình, Grace đã giết hai con và tự sát bằng khẩu súng trường. Chính cô và các con mới là những hồn ma đang ám ảnh căn biệt thự, còn những người mà cô tưởng là thế lực đen tối kia lại chính là người đang sống, là chủ nhân mới ở đây. Grace ngỡ ngàng, đau khổ hồi tưởng lại chuyện đã xảy ra với mình và các con. Cũng lúc này, cô biết được chồng cô đã hi sinh ngoài chiến trận. “The others” có một cái kết có hậu với Grace khi mà lũ trẻ không còn trong cơ thể sống như trước nên chúng có thể vô tư đùa giỡn dưới ánh nắng mặt trời và những người chủ mới không thể đuổi Grace đi thì cũng dọn đi nơi khác. Đóng góp vào thành công tuyệt vời của tác phẩm, không thể không nhắc tới diễn xuất vô cùng tài tình của Nicole Kidman. Vai diễn này đã mang về cho cô giải Sao Thổ cho “nữ diễn viên chính xuất sắc nhất”, một đề cử giải Quả cầu vàng và một giải BAFTA cùng hạng mục. Nicole Kidman được ví như là điểm sáng lớn nhất của phim. Cô đã khắc họa sống động chân dung một phụ nữ Anh Quốc chuẩn mực, đẹp chỉn chu. Nét sắc sảo quý phái pha lẫn sự rụt rè vụng về và cố chấp thậm chí có phần điên rồ để bảo vệ các con khỏi hiểm nguy rình rập. Ngay cả những phút run rẩy, đôi môi luôn rung lên bần bật và đôi mắt to đầy cương quyết của cô cũng tạo nên ấn tượng khó phai về hình tượng một người Mẹ cô độc, đau khổ cùng cực đến mức tự tay hại chết các con và tự sát. Nỗi đau ấy có lẽ chính là thứ còn níu kéo họ ở lại trên dương thế, trụ lại trong căn nhà thân thương và khó có thể siêu thoát. “The others” hóa ra không chỉ là một bộ phim kinh dị về những hồn ma. Nó khiến ta nhận ra đôi khi chỉ cần chúng ta thay đổi góc nhìn thì bản chất sự việc mới được sáng tỏ. Thế giới người chết dường như không đáng sợ như ta vẫn nghĩ. Họ, những linh hồn ấy, cũng vẫn đầy những xúc cảm, những khát khao và hi vọng. Nỗi đau ở nơi dương thế vẫn còn ám ảnh họ, theo họ sang tận thế giới bên kia, như là một sợi dây vô hình níu giữ những vấn vương chưa có lời giải đáp.

Yann Samuell khởi đầu sự nghiệp là một nhà biên kịch. “Yêu em, anh dám không?” là bộ phim đầu tay của ông với tư cách vừa biên kịch vừa đạo diễn. Bộ phim có tên tiếng Anh là “Love me if you dare” và tên tiếng Pháp là “Jeux d’enfants” - được dịch là “Trò chơi con trẻ”. Ngay từ khi bộ phim được trình chiếu vào năm 2003 cho tới bây giờ, nhiều người vẫn cho rằng tên tiếng Pháp chính là cái tên gợi nhất và đúng nhất với tinh thần của tác phẩm, không gì có thể thay thế được. Điều kì lạ ở bộ phim này là cho dù nó không có bất cứ một giải thưởng nào ở bất cứ một liên hoan phim lớn nào thì trong lòng những khán giả yêu Điện Ảnh Pháp nói riêng và những người đam mê Điện Ảnh nói chung, “Yêu em, anh dám không” vẫn có một vị trí vô cùng đặc biệt. Nhắc tới bộ phim, người ta chỉ có thể nói rằng, đó là một tình yêu ngây thơ, trong sáng, kì quái và lạ lùng, dù đến tận cùng cái chết thì vẫn Đẹp vẹn nguyên như thuở thiếu thời. Thứ tình yêu gợi cho khán giả cả nỗi buồn và niềm hạnh phúc.  Dám hay không dám Xuyên suốt truyện phim là câu thoại “dám hay không dám” giữa hai nhân vật chính, cô bé Sophie có cái họ thuần Đông Âu Kowalsky, không có cha mẹ, sống cùng người chị ruột tại một khu nhà chung cư cũ nát và Julien, cậu bé giàu trí tưởng tượng vừa mất mẹ vì căn bệnh ung thư cùng người cha không thể thấu hiểu mình. Mọi chuyện bắt đầu khi Julien bắt gặp cảnh Sophie bị đám bạn trêu chọc, vứt sách vở xuống vũng nước đọng trên đường. Quá thương cảm, cậu đã tặng cho cô bạn chiếp hộp nhạc bằng thiếc của mẹ và họ cũng bị trò chơi cuốn theo từ đó. Luật chơi thật ra vô cùng đơn giản, hộp nhạc sẽ được truyền cho nhau, nếu muốn giành quyền giữ chiến lợi phẩm này thì phải thực hiện thành công lời thách đố của đối phương. “Dám hay không”. Khi nói “Dám” tức là tham gia trò chơi. Cũng từ lúc này, thế giới u ám của hai đứa trẻ bỗng chốc sáng bừng lên bằng những thách đố tưởng như vô thưởng vô phạt, ngốc nghếch, đôi khi đi ngược lại mọi định nghĩa về chuẩn mực văn hóa. Càng lúc, những trò thách đố càng khó khăn hơn, quái dị và nực cười hơn, nhưng như một ma lực nào đó, cả hai vẫn bị quấn vào nó với đầy những hăm hở, háo hức, vui vẻ và mãn nguyện. Đó là khi Sophie phát âm những từ bậy bạ trong giờ ngữ pháp, là khi Julien tè bậy trước mặt thầy hiệu trưởng lúc hai đứa đang bị thầy rao giảng đạo đức ngay trong văn phòng của thầy, là quậy phá trong đám cưới của chị gái Sophie và kéo đổ bàn đặt bánh cưới. Người ta thấy hai đứa trẻ là cả một đống những sự phiền phức mệt mỏi nhưng với chúng, đó lại là niềm vui bất tận. Trí tưởng tượng kéo chúng lại với nhau, như một sức mạnh giúp vượt qua được cuộc sống gần như đã bị xã hội và gia đình lãng quên. Và cũng từ đây, người xem có thể hình dung được những trái khoáy của trò chơi sẽ càng lúc càng được đẩy lên cao trào, chờ đợi giây phút mà nó sẽ vỡ bung ra. Những đứa trẻ trong hình hài người lớn Thời gian trôi qua, Sophie và Julien lớn lên cùng nhau. Đúng như người ta mong muốn, đạo diễn Samuell tiếp tục tung thêm những màn thách đố quậy phá không thể tưởng tượng khi Sophie mặc áo lót ra bên ngoài sơ mi để đi thi toán còn Julien tán tỉnh một cô bạn mà Sophie ghét chỉ để lấy đôi bông tai của cô ta và khiến cô ta bị loại khỏi kì thi. Họ thậm chí còn thách đố nhau tát huấn luyện viên thể hình và kết quả là Sophie bị anh ta bẻ tay. Tỉ lệ thuận với những màn trình diễn ngu ngốc ấy là tình cảm giữa hai người cũng ngày một lớn dần lên. Nhưng dường như, chỉ có một mình Sophie là cảm nhận nó rõ ràng hơn cả. Lần đầu tiên, họ đã hôn nhau. Vẫn là trò chơi “dám hay không dám” khi Sophie ngỏ lời “Anh dám yêu em không?”. Nụ cười tinh nghịch cùng câu trả lời “dám” của Julien bỗng khiến Sophie cảm thấy bị tổn thương. Cô đã nghĩ tình cảm của Julien dành cho cô chỉ như một trò đùa. Cô ào lên xe bus, mặc cho Julien chạy đuổi theo phía sau và hét lên rằng “Anh yêu em” trong vô vọng. Cái thứ tình yêu không thể gọi tên và cũng không dám nói ra ấy luẩn quẩn cùng trò chơi “dám hay không” khiến họ xa nhau tới 4 năm. Khi gặp lại, cả hai tiếp tục làm tổn thương nhau, đẩy nhau vào tận cùng của đau khổ, uất ức, thậm chí có cả căm giận bẽ bàng. Đến đây, có thể nói, là sự tài tình trong sắp đặt của đạo diễn, kiêm biên kịch của phim khi đưa sự đùa giỡn độc ác về tình yêu vào trong trò chơi trẻ thơ này. Julien gặp lại Sophie, đưa cô tới nhà hàng sang trọng cùng với rượu sâm-panh và những lời có cánh như là anh sắp muốn cưới cô. Sophie xúc động rớt nước mắt ngay lúc Julien trao cho cô hộp đựng nhẫn nhưng sau đó anh lại thản nhiên nói anh nhờ cô làm người giữ nhẫn cho đám cưới của mình và trơ trẽn giới thiệu cô người phụ nữ mà anh yêu. Sophie sụp đổ, ăn miếng trả miếng bằng cách phá hoại đám cưới của Julien, khiến cha anh phát điên mà từ mặt anh. Khán giả cảm thấy bất bình với Julien biết bao khi anh đưa cô bạn ra đường tàu, thách đố cô đứng ở đấy cho tới khi một đoàn tàu ập đến, chỉ suýt chút nữa đã đâm vào cô. Nhưng chỉ một giây sau, lại bỗng thương Julien ghê gớm bởi trong một ngày, Sophie đã khiến cho anh mất tất cả, nhất là việc anh sẽ không được gặp lại cha nữa. Tình yêu hình như sâu đậm và khó quên hơn khi người ta căm giận nhau. Phải thế không mà sau lời thách “dám hay không” 10 năm không gặp, họ đã khát khao rồ dại sự tái hợp và làm đau nhau một lần nữa? Phải thế không mà vì quá đau, họ mới nhận ra họ yêu nhau đến nhường nào?     Sự đau đớn trong tình yêu Diễn xuất quá tuyệt vời của Guillaume Canet trong vai Julien và Marion Cotillard trong vai Sophie, đến giây phút này của phim, đã khiến người ta vừa ghét, vừa khó chịu, vừa giận, vừa trách lại vừa thương đôi bạn trẻ. Sophie gọi Julien tới nhà song lại báo cảnh sát là có người đột nhập. Cô thích thú nhìn Julien chạy trốn còn anh chàng thì hào hứng đến mức cười như điên trong ô tô. Anh ví Sophie còn gây nghiện và phê pha hơn đủ mọi loại thuốc lắc, ma túy, cần sa, anh ví trò chơi này khiến anh rần rần cảm xúc mạnh mẽ hơn cả việc được bay lên mặt trăng hay được nghe những ca sỹ xuất chúng mọi thời đại, hay thậm chí là còn hơn cả một vụ nổ bom hạt nhân. Họ yêu và say mê nhau quá. Nhưng họ không thể dừng cái trò làm tổn thương nhau lại. Càng yêu, càng chơi, càng thách đố thì dường như cảm xúc trong họ càng trở nên mãnh liệt hơn bao giờ hết. Julien thừa thắng tiến tới, giả bộ mình bị thương rất nặng trong cuộc chạy trốn để rồi lại hối hận vì đã lừa Sophie. Còn Sophie thì cũng nhận ra cô yêu anh biết bao khi nghĩ là mình đã làm hại anh. Họ chạy đến với nhau, ôm chầm lấy nhau ngay trước mặt vợ và chồng của người kia. Họ không còn quan tâm tới thế giới xung quanh nữa vì dường như giờ đây, cuộc sống của họ mới thật sự có ý nghĩa khi ở bên nhau. “Yêu em, anh dám không” vì thế mà có một nhịp điệu phim rất nhanh, liên tục thay đổi, trải qua nhiều cung bậc cảm xúc, khá khác biệt so với phần lớn các tác phẩm khác của Điện ảnh Pháp. Ca khúc duy nhất, cũng chính là âm hưởng của bộ phim, “La vie en Rose” thật sự mang lại hiệu quả không ngờ khi xuất hiện ở cả đám tang của mẹ Julien, đám cưới của chị gái Sophie và tuôn ra từ đôi môi run run tràn ngập tình yêu của Julien.  Nhưng điều thành công nhất của phim có lẽ chính là cái kết, một cái kết hoàn toàn bất ngờ, không thể đoán trước và khó có thể khẳng định là một Happy Ending hay không. Mở đầu phim, Yann Samuell đã cho khán giả thấy chiếc hộp nhạc bị gắn một phần vào một khối bê tông lớn, thì tới cuối phim, là lúc ông giải thích điều này. Julien và Sophie đưa nhau tới công trường xây dựng, cùng đứng dưới cái hố rất sâu, bên trên là chiếc xe bồn đang chuẩn bị đổ bê tông vào hố. Họ ôm nhau, hôn nhau và nắm chặt tay nhau. Như thế này, họ sẽ ở bên nhau mãi mãi. Ai có thể ngờ, đôi trẻ tuyệt vời không bị bất cứ điều gì ngăn cản lại sẵn sàng chết cùng nhau để bảo vệ tình yêu? Hay là vì họ sợ sẽ tiếp tục làm nhau đau? Hay là bởi họ không thể dừng trò chơi giết người này lại được? Hay là một lý do nào khác nữa? Người ta không tìm cách giải thích. Người ta ngỡ ngàng đến mức đau khổ… Và rồi… một giây nào đó, người ta lại mỉm cười, bởi, Julien đã nói rằng dưới lớp bê tông này, họ sẽ sống cuộc sống mà họ từng mơ cùng nhau. Những hình ảnh cuối phim không phải là hình ảnh mang tính bi thương mất mát mà lại là hình ảnh đôi trẻ dám thể hiện tình yêu với nhau. Không còn ngờ nghệch, giấu diếm. Không còn băn khoăn do dự. Họ hôn nhau nhiều, rất nhiều. Họ nắm tay nhau sống cho tới lúc về già, tóc bạc trắng và móm mém, đưa nhau ra ngoài vườn phơi nắng và Julien không ngần ngại nói “Anh yêu em” với Sophie. Họ đã “đổ bê tông” tình yêu của mình, mãi mãi không rời. Thứ tình yêu trẻ nít, điên cuồng, quái dị và không bao giờ lớn của họ.